حافظ مهدنژاد

مقدمه: فرصت­ ها و موانع مکانی- فضایی، اجتماعی و اقتصادی به عنوان عوامل تشویق ­کننده یا بازدارنده در مقابل وقوع جرایم عمل می­ کنند. براساس آمار رسمی، میزان جرایم ارتکابی منطقه 12، بیش از سایر مناطق شهر تهران است. منطقه 12 دارای 17/3 درصد کل جمعیت و 7/2 درصد کل مساحت شهر تهران است، اما 32/9 درصد جرایم شهر تهران در آن رخ داده است. هدف پژوهش حاضر تبیین علل شکل­ گیری کانون ­های جرم ­خیز در منطقه 12 کلانشهر تهران بر اساس مؤلفه­ های نظریۀ مکان انحرافی (مشتمل بر فقر، فرسودگی، تراکم، کاربری اراضی و سیالی جمعیت) است. داده و روش: پژوهش حاضر بر اساس هدف، کاربردی و روش آن توصیفی- تحلیلی می ­باشد. جامعه آماری پژوهش، شامل محدودۀ قانونی منطقۀ 12 در سال 1395 است. حجم نمونه شامل 70 نفر از خبرگان، کارشناسان، مدیران، انجمن‌های مدیریت و مشارکت شهری ـ شهروندی و منطقه شهرداری ۱۲ است که به صورت گلوله برفی انتخاب شده ­اند. همینطور جرایم به وقوع پیوسته در سال 1395، مبنای تحلیل ­های آماری قرار گرفته ­اند. از روش­ های آماری گرافیک ­مبنا در محیط سامانۀ اطلاعات جغرافیایی و آمارۀ T استفاده شده است. از نرم ­افزارهای Arc GIS و SPSS برای تحلیل داده ­ها استفاده شده است. یافته‌ها: بر اساس یافته ­های پژوهش، تمرکز جرم در پهنه ­های ارگ پامنار، فردوسی-لاله زار، بهارستان سعدی، مختاری تختی، ژاله آبسردار قیام، کوثر، دروازه غار شوش و سیروس است. بیشترین درصد جرایم در بلوک ­های 60 -40، 80-60، 100-80 درصد بی­ دوام رخ داده است. به ترتیب بیشترین جرم در کاربری­ های تجاری (55 درصد کل جرایم)، مسکونی (07/21 درصد)، خدماتی (82/9 درصد)، صنعتی و کارگاهی (96/6 درصد)، حمل و نقل و انبارداری (46/4 درصد) و فضای سبز (78/1 درصد) اتفاق افتاده است. سیال بودن جمیعت شب (240 هزار نفر) و روز(2 میلیون نفر) موجب پدیده شب ­مردگی و جرایم شهری در این منطقه شده است. نتیجه‌گیری: بر اساس آزمون t تک‌نمونه ‎ای، مقدار معناداری مولفه­ های نظریۀ مکان انحرافی کمتر از 05/0 است، بنابراین بین آن ها و شکل­ گیری کانون­ های جرم ­خیز در منطقۀ 12 رابطۀ معنادرای وجود دارد. عدم مطلوبیت مؤلفه ­های فقر، فرسودگی، تراکم، کاربری اراضی و سیالی جمعیت (کمتر از 3)، به علت منفی بودن آماره ­های t، حدهای بالا و پایین و پایین بودن میانگین در منطقه ۱۲ تأیید شده است.