مشخصات پژوهش

عنوان	بررسی چهارچوب‌های اقتصادی مبتنی بر آب استان کرمانشاه
نوع پژوهش	طرح پژوهشی خاتمه‌یافته
کلیدواژه‌ها	الگوی کشت، پایداری، برنامه‌ریزی کسری چندهدفه فازی، ماهیدشت و روانسر- سنجابی
چکیده	در سال‌های اخیر محدودیت منابع آبی بیش از هر موضوع دیگر اهمیت پیدا کرده است، به طوری که این محدودیت در سطح جامعه‌‌‌ ‌‌‌‌جهانی چالش‌‌‌‌های عدیده‌‌‌‌ای همچون تخلیه و‌‌‌ آلودگی ‌‌‌‌آب‌‌‌‌های زیرزمینی، تخریب اکوسیستم‌‌‌‌های طبیعی، نشست زمین، خشک شدن چاه‌‌‌‌های آب، کاهش دبی رودخانه‌‌‌‌ها و آب دریاچه‌‌‌‌ها و افزایش هزینه‌‌‌‌های توسعه‌‌‌ ‌‌‌‌منابع آب جدید را سبب شده ‌‌‌‌است. عدم وجود یک برنامه عملیاتی مناسب در اکثر مناطق کشور و پراکنش نامناسب زمانی و مکانی بارندگی منجر به کاهش سطح آب‌های زیرزمینی شده و عرضه بلندمدت آب را تحت تأثیر قرار داده است. علاوه بر این، فزونی هر ساله‌‌‌ ‌‌‌‌تعداد چاه‌های بهره‌برداری‌‌‌‌کننده از آبخوان‌‌‌‌های کشور موجب تسریع روند کاهش ذخایر آب زیرزمینی شده و کشور را با بحران آبی بی‌سابقه‌ای مواجه ساخته است. دشت‌های ماهیدشت و سنجابی از مناطق مهم کشت محصولات زراعی استان کرمانشاه بوده و به دلیل کمبود بارش در سال‌های اخیر، آب‌های سطحی قابل ذکری وجود نداشته و آبهای زیرزمینی بخش عمده‌ای از آب مصرفی بخش کشاورزی منطقه را تأمین می‌کند. با توجه به سهم بالای مصرف آب بخش کشاورزی در مقایسه با سایر بخش‌ها و بحران جدی کم آبی پیش‌رو، از الزامات اکثر دشت‌های ممنوعه و بحرانی بکارگیری الگوی زراعی است که مصرف آب را کاهش و بهره‌وری استفاده از آن را افزایش دهد. لذا تدوین و پیشنهاد الگوی بهینه کشت متناسب با اهداف و نیازهای ملی و منطقه‌ای‌ گامی مهم در جهت پایداری کشاورزی منطقه و کشور خواهد بود. در مطالعه حاضر با استفاده از الگوهای برنامه‌ریزی خطی و غیرخطی تک‌هدفه و چندهدفه قطعی و فازی و با در نظر گرفتن مجموعه‌ای از اهداف متناقض اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی سعی در بهینه‌سازی الگوی کشت محصولات زراعی در دشت‌های ماهیدشت و سنجابی شده است. اهداف اقتصادی و اجتماعی شامل افزایش یا تثبیت کل بازده برنامه‌ای (درآمد خالص) و سطح اشتغال نیروی کار بخش کشاورزی و همچنین افزایش بهره‌وری فیزیکی مصرف منابع آبی، کودها و سموم شیمیایی و نسبت اشتغال به مصرف منابع آبی و اهداف زیست‌محیطی شامل کاهش مصرف منابع آبی، کودها و سموم شیمیایی منطقه می‌باشد. الگوهای کشت پیشنهادی در قالب دو سناریو کلی ارائه شده‌اند که در سناریو اول فقط از محصولات زراعی آبی و در سناریو دوم از محصولات دیم نیز در کنار محصولات زراعی آبی برای برنامه‌ریزی و دستیابی به اهداف مذکور استفاده و در نهایت هشت الگوی زراعی برتر پیشنهاد شده است. با توجه به بحران آب و تاکید بر حفظ آن در برنامه‌های توسعه، در هشت الگوی زراعی برتر و پیشنهادی حداقل 5384000 و حداکثر 34220000 مترمکعب معادل4 و 20 درصد از مصرف کل منابع آبی منطقه کاسته شده است. الگوهای زراعی پیشنهادی علاوه بر کاهش مصرف منابع آبی، باعث افزایش یا تثبیت کل درآمد خالص و اشتغال نیروی کار بخش کشاورزی، کاهش مصرف کودها و سموم شیمیایی و همچنین افزایش بهره‌وری فیزیکی مصرف منابع آبی، کودها و سموم شیمیایی نسبت به وضعیت موجود منطقه خواهند شد. اجرای هر یک از الگوهای زراعی پیشنهادی در آینده نه‌تنها ادامه فعالیت‌های تولیدی کشاورزان منطقه را دچار تهدید نمی‌کند، بلکه پایداری آن را حفظ خواهد کرد. بنابراین پذیرش آن برای کشاورزان منطقه به سهولت امکان‌پذیر بوده و پیشنهاد می‌شود با استفاده از کارشناسان و برنامه‌های ترویجی مناسب، اجرای آن در دستور کار مدیران بخش‌های آب، کشاورزی و محیط‌زیست شهرستان کرمانشاه قرار گیرد.
پژوهشگران	نسرین مروتی (همکار)، مصیب باولی (همکار)، فرشاد محمدیان (همکار)، سهراب دل انگیزان (مجری)